Vrijzinnigen moeten (een beetje) meedogenloos zijn

Jan Greven 14 dec 2010

Volgens de Leidse godsdienstsocioloog Meerten ter Borg heeft vrijzinnigheid de toekomst.
Zij het als mentaliteit. Niet als instituut of verzameling leerstelligheden.

Vrijzinnigheid ziet hij als een levenshouding, die eigen waarden en traditie koestert, maar die tegelijk open staat voor andere denkbeelden en bereid is tot discussie zonder er op voorhand vanuit te gaan dat eigen waarden en waarheden onaangetast blijven.

Dat betekent niet dat het niet uitmaakt welke waarheid iemand aanhangt.
Wel dat het nooit onmogelijk is van standpunt te veranderen.

Ter Borg ziet twee redenen waarom die vrijzinnige mentaliteit meer dan ooit geboden is, respectievelijk waarom die mentaliteit de wind in de zeilen zal krijgen.

Het één is trouwens wat anders dan het andere, maar Ter Borg lijkt er vanuit te gaan dat wat geboden is uiteindelijk ook wel komt bovendrijven.

- De eerste reden is dat de grote problemen van deze tijd, zoals grondstoffenschaarste, verschuiving van de economische en politieke macht, globalisering, technologisering en financiële crisis niet meer werkende weg, zonder systeemverandering kunnen worden opgelost.
Om te voorkomen dat de zaak vastloopt, of uitloopt op een strijd van allen tegen allen, is er fundamentele verandering nodig.

Verandering in zingeving.
Die van het Westen, gebaseerd op individualisme en een besef geroepen te zijn tot exploitatie van de aarde om steeds rijker en machtiger te worden, voldoet niet meer.

Nieuwe zingeving moet vorm en inhoud krijgen in open gesprekken tussen mensen en culturen.
Zonder eigen waarden als begin en einde te poneren. Gesprekken kortom vanuit een vrijzinnige mentaliteit.

- De tweede reden is dat veel mensen zich door bovengenoemde problemen niet meer ’ontologisch geborgen’ voelen.
Ze voelen zich ontheemd, niet meer thuis in eigen stad of dorp.
De waarden die ze vroeger hadden, lijken niet meer te gelden.
Vreemdelingen hebben de buurt overgenomen.
Ze moeten op zoek naar nieuwe waarden.
Met een deftig woord: ze moeten transcenderen, overspringen naar iets nieuws, dat ze delen met de nieuwkomers zodat er opnieuw saamhorigheid kan ontstaan.

Maar hoe doe je dat?
Ook hier kan de vrijzinnige mentaliteit helpen met haar ontspannen omgang met eigen waarden – maar zonder deze op voorhand op te geven – en haar interesse in de waarden van de nieuwkomers.

Heel goed, die vrijzinnige mentaliteit.
Maar wel hand in hand met de bereidheid deze meedogenloos te verdedigen.

Bron: Dr. H.C. Stoffels, Vrijzinnigen hebben de toekomst